Prawo konkurencji oraz kontrole Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Polsce – wyzwania i wskazówki dla przedsiębiorców

Prawo konkurencji – jak działa w Polsce?

W ostatnim czasie obserwujemy wyraźne tendencje do zaostrzania zarówno częstotliwości wykonywanych przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „UOKiK”) kontroli, jak i większej wnikliwości przy ich przeprowadzaniu.

Kluczowym jest zrozumienie przez przedsiębiorców, że odpowiednie przygotowanie się do takiej kontroli w odpowiednim czasie, stanowczo zmniejszy zarówno ryzyko ewentualnych naruszeń, które może podczas takiej kontroli wykryć UOKiK. Warto także pozyskać wiedzę, by uniknąć stresu całego przedsiębiorstwa związany z jej przeprowadzaniem. Musimy rozumieć, że ten rodzaj kontroli nie ogranicza się do wyrywkowego zbadania dokumentacji przedsiębiorstwa. Obejmuje szczegółowy audyt całej działalności na gruncie prawa konkurencji, weryfikację dokumentacji, a także sprzętów należących do przedsiębiorstwa. Mogą oni sprawdzać np. telefony komórkowe, służbowe komputery oraz inne nośniki informacji. Pozyskują także innye dowody, w tym ze źródeł osobowych.

Prawo konkurencji – Dlaczego warto poświęcić temu zagadnieniu więcej czasu?

Przede wszystkim dlatego, że po pierwsze w przypadku takiej kontroli na szali waży się renoma danego przedsiębiorstwa. Wyniki kontroli oraz wykrytych naruszeń są jawne. Dlatego całe środowisko w branży w jakiej działa dany przedsiębiorca ma szansę dowiedzieć się o jej wynikach.

Po drugie kary za nieprzestrzeganie prawa konkurencji są bardzo wysokie. Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się naruszenia zakazów wynikających z Prawa Ochrony Konkurencji. Prezes UOKIK może nałożyć na osobę zarządzającą, karę pieniężną w wysokości do 2.000.000 zł, jeżeli osoba ta umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 6 Prawa Ochrony Konkurencji.

Po trzecie, doświadczenia kontrolowanych przedsiębiorców wskazują na to, że gdy UOKiK raz wykryje poważne naruszenia w danym przedsiębiorstwie, kontrole mogą się powtarzać.

Czym jest konkurencja?

Przez pojęcie „konkurencji” rozumiemy mówiąc ogólnie cały proces, w którym podmioty działające na tym samym rynku. Prowadząc swoją działalność konkurują ze sobą w celu pozyskania jak największego obszaru rynku i zawarcia tym samym jak największej liczby transakcji poprzez oferowanie produktów lub usług w korzystniejszych tj. konkurencyjnych warunkach. Zasadniczo konkurencja jest bardzo dobrym i porządanym zjawiskiem. Tam gdzie występuje monopol na dane dobra czy usługi i nie funkcjonuje konkurencja, konsumenci mają zdecydowanie mniejszy wybór oraz mniej korzystne warunki cenowe. Aby jednak konkurencja była czymś porządanym musi być uczciwa.

Uczciwa konkurencja?

Oznacza to że konkurujący ze sobą przedsiębiorcy powinni korzystać jedynie z legalnych sposobów przy oferowaniu korzystniejszych warunków zakupu dla konsumentów. Przy badaniu konkurencyjności istotne jest również to jaki udział w rynku mają poszczególne przedsiębiorstwa. Może się bowiem zdarzyć tak, że pomimo iż na rynku jest bardzo wiele firm, to np. tylko dwie z nich mają taki w nim udział procentowy, że realnie wpływają na jego kształt.

Prawo konkurencji – co powoduje uczciwa konkurencja ?

Przede wszystkim wpływa ona na rozwój danego produktu lub usługi. Każdy z przedsiębiorców jest bowiem zainteresowany ulepszaniem swoich produktów. Finalnie konsument na końcu tego łańcucha ma szansę dostać lepszy jakościowo produkt. W przypadku rynku monopolistycznego nie ma konkurenta z uwagi na którego monopolista musiałby dokładać większych starań do rozwoju swojego produktu. W warunkach uczciwej konkurencji obserwujemy również takie zjawiska jak: obniżka cen, wzrost ilości towarów na rynku, wzrost aktywności przedsiębiorców, większa dbałość o konsumenta, wzrost poziomu konsumpcji i jakości.

Kontrole

Jeśli chodzi o kontrole przeprowadzane w ostatnim czasie przez UOKiK, widzimy w ostatnim czasie wyraźny wzrost aktywności tego organu. Powoduje to, że coraz więcej przedsiębiorców zastanawia się jak się na to przygotować. Rolą UOKiKu jest dbanie o przestrzeganie prawa uczciwej konkurencji. Przede wszytskim aby niektórzy z przedsiębiorców na danym rynku nie wykorzystywali swojej przewagi i jej nie powiększali (to prowadzi do monopolizmu, a więc generuje negatywne skutki dla konsumentów).

Jak się przygotować na ewentualną kontrolę?

Przede wszystkich należy rozpocząć od wewnętrznego audytu w swojej firmie. Rekomendujemy przeprowadzenie takiego audytu przez podmiot zewnętrzny. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że prowadząc działalność w pewnym obszarze przez wiele lat, czerpiąc z praktyk innych przedsiębiorców działających na tym samym rynku, często zacierają się elementy praktyk uczciwych i nieuczciwych. Przedsiębiorca traci niejako obiektywizm w stosunku do działań swoich i swoich pracowników, a co za tym idzie – nie jest w stanie skoncentrować się na naruszeniach i ich zidentyfikować. Praktyka powielana przez długi czas staje się po prostu powszedniością i dopiero ocena zewnętrzna może wskazać elementy ryzyka.

Nasze doświadczenie wskazuje na to, że zwykle pierwsze rozmowy podczas takiego audytu prowadzą do zaprzeczenia, że w danym przedsiębiorstwie dzieje się coś złego. Nie wynika to ze złej woli pracowników, ale właśnie z tego, że najczęściej nie mają oni świadomości, że dane działanie może narazić firmę na negatywny wynik kontroli UOKiKu. Audyt taki obejmuje więc rozmowy z pracownikami, analizę dokumentacji, umów i założeń biznesowych. W wariancie rozszerzonym taki audyt może – i powinien w mojej ocenie – dotyczyć również weryfikacji słkontrola i użbowych narzędzi pracowników, aby poznać zwyczaje panujące w danej firmie i wychwycić ewentualne ryzyka. Następnie sporządza się raport z takiego audytu, który wskazuje potencjalne obszary ryzyka.

Prawo konkurencji – raport z kontroli

Co istotne – nie jest to audyt osobowy, nie ma więc on na celu zidentyfikowania „słabego ogniwa” w przedsiębiorstwie i jego wyeliminowania. Takie działanie jest sprzeczne z założeniami tego typu audytów. Głównym celem jest dokonanie analizy i sformułowanie wniosków pokontrolnych przez zespół przeprowadzający audyt, na bazie którego można przejść do działań sanacyjnych, tj: stworzenia bazy dokumentów poprawnych prawnie, sporządzenia wytycznych dla pracowników, aby mieli świadomość m.in. jaki rodzaj korespondencji i jak formułowanej generuje największe ryzyka i jak je zmniejszyć, a następnie całkowicie wyeliminować. Istotnym elementem jest też organizacja szkoleń czy webinarów dla pracowników tak, aby cyklicznie uświadamiać ich o tym, w którą stronę zmierzają kontrole organów.

Ja jeszcze wspierać biznes?

Taki zewnętrzny audytor dodatkowo może oczywiście zająć się analizą – lub stworzeniem, jeśli w przedsiębiorstwie jeszcze żadne nie funkcjonują – zbioru praktyk rynkowych (zarówno tych dopuszczalnych przez prawo jak i tych, które stanowią nieuczciwe praktyki rynkowe), aby edukować i uświadamiać. Przy okazji przeprowadzania audytu nie wykluczone jest oczywiście, że zespół audytowy natrafi na poważne naruszenia – w takiej sytuacji wskazanym jest podjęcie czynności zmierzających do sporządzenia dokumentacji, która będzie stanowiła drafty stanowisk i wyjaśnień na wypadek niedalekiej kontroli.

A na co szczególnie zwrócić uwagę?

Kluczowym jest identyfikacja istnienia ewentualnych niedozwolonych porozumień umownych. Czy to pomiędzy przedsiębiorcami w ujęciu horyzontalnym czy to w ujęciu wertykalnym – gdy podmioty ze sobą współpracujące działają na różnych szczeblach obrotu. Przez to również mogą względem siebie stanowić konkurentów w ujęciu prawa konkurencji. Dodatkowo warto w takiej sytuacji rozważyć również instytucję, którą daje prawo – tzn. program łagodzenia kar. Jeśli przedsiębiorstwo przystąpiło np. do niezgodnego z prawem porozumienia ograniczającego konkurencję (np. wspólne ustalanie cen), grożą mu konsekwencje w postaci kary pieniężnej. W momencie jednak, kiedy przedsiębiorstwo lub osoba fizyczna przyznają się przed UOKIK do udziału w tego typu praktykach i przedstawi UOKIK informacje i dowody wskazujące na istnienie praktyki, mogą uzyskać redukcję wymiaru kary pieniężnej lub nawet całkowite zwolnienie z płatności.

Prawo konkurencji – case study

• Jedne z najnowszych kontroli UOKiKu, w wyniku których na przedsiębiorców nałożone zostały kary pieniężne lub zostały im postawione zarzuty dotyczyły m.in.:
• Polskiej Grupy Farmaceutycznej (kara w wysokości 4 mln zł),
• zarzuty dla Telewizji Polsat za naruszenia przy organizacji sylwestrowego konkursu Polsatu,
• UPC Polska (kara w wysokości ponad 12,5 mln zł),
• zarzuty dla Santander Bank Polska oraz zarzuty dla grupy OLX.

Zachęcam do śledzenia aktualności na stronie UOKiKu. Warto zapoznać się miedzy innymi z aktualnymi wynikami prowadzonych przez organ kontroli: https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php.

O AUTORZE

Karolina Klimek-Kaźmierczyk – radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych Mikulski & Partnerzy. Zajmuje się compliance, prawem konkurencji, zamówieniami publicznymi, umowami i kontraktami, a także bieżącym doradztwem prawnym dla biznesu.

www.brillaw.pl